اصطلاح کمردرد برای توصیف طیف وسیعی از علائم به کار برده می‌شود که به دلایل گوناگون از استرین عضله گرفته تا آسیب‌دیدن ساختارهای استخوانی یا عصب‌های امتداد ستون فقرات بروز می‌یابد. درد سیاتیک گونه خاصی از درد است که از بلندترین عصب بدن، یعنی همان عصب سیاتیک، منتشر می‌شود؛ درد عصب سیاتیک در پایین کمر، باسن و پایین پا و یا کف پا احساس می‌شود و معمولاً یک سمت بدن را درگیر می‌کند. در این مقاله با تفاوت‌های کمردرد و سیاتیک و روش‌های بلندمدت درمان درد سیاتیک آشنا می‌شوید.
درد سیاتیک چیست؟
درد سیاتیک به طور خلاصه دردی عصبی است. مجموعه‌ای از ریشه‌های عصبی از پایین ستون فقرات خارج می‌شود. چنانچه هر یک از این ریشه‌های عصبی در هر یک از دو سمت پایین ستون فقرات تحریک شود یا تحت فشار قرار بگیرد، درد از ریشه عصبی در عصب سیاتیک منتشر می‌شود. ممکن است درد در امتداد عصب سیاتیک رو به پایین در باسن و پشت پا تا کف پا و پنجه پا منتشر شود. درد سیاتیک عموماً فقط در یک سمت بدن احساس می‌شود.
درد سیاتیک دردی منحصر به فرد است و غالباً به صورت دردی انفجاری، تیر کشنده و سوزشی در عمق باسن توصیف می‌شود که رو به پایین در پشت پا منتشر می‌شود. بی‌حسی، گزگز یا سوزش نیز در امتداد عصب احساس می‌شود. برخی بیماران درد عصبی را به شوک الکتریکی تشبیه می‌کنند. بالعکس ممکن است درد مداوم علامت اصلی سیاتیک باشد.
درد رادیکولر یا رادیکولوپاتی کمر نیز اصطلاحات پزشکی برای اشاره به درد سیاتیک هستند.
مشکلات شایع کمر که باعث درد سیاتیک می‌شود
فتق دیسک کمر شایع‌ترین علت درد سیاتیک است؛ از دیگر دلایل شایع درد سیاتیک می‌توان به تنگی کانال نخاعی در بخش کمر، آرتروز مفصل فاست، ساییدگی دیسک کمر یا اسپوندیلولیستزی (سر خوردن مهره) اشاره کرد.
اصطلاح سیاتیک غالباً اشتباه به کار برده می‌شود و بیماران وسوسه می‌شوند که به خودتشخیصی و خوددرمانی روی بیاورند، حال آن که علت درد سیاتیک را کاملاً اشتباه تشخیص داده‌اند. مشخص کردن علت اصلی علائم سیاتیک برای برخورداری از درمان مناسب بسیار مهم است.
بسیاری از مردم هر نوع پا دردی را درد سیاتیک می‌دانند، حال آن که پا درد دلایل بسیاری دارد که بعضی از آن‌ها هیچ ارتباطی با سیاتیک ندارد و باید به روش متفاوتی تحت درمان قرار بگیرد. در ادامه با مشکلاتی آشنا می‌شوید که ارتباطی با سیاتیک ندارد، اما باعث بروز علائمی مشابه علائم سیاتیک می‌شود:
- مشکلات مفصلی ستون فقرات: درد مفصل‌های ستون فقرات رو به پایین در پا منتشر می‌شود. عارضه‌های مفصلی از نظر تخصصی با سیاتیک تفاوت دارد و درمان متفاوتی نیز برای برطرف کردن این مشکل به کار برده می‌شود. برای مثال ساییدگی مفصل به دلیل ابتلا به آرتریت ستون فقرات به دردی دامن می‌زند که علائمی مانند سیاتیک دارد.
- اختلال در عملکرد مفصل ساکروایلیاک: حرکت بسیار زیاد یا بسیار کم مفصل‌های ساکروایلیاک باعث شروع شدن دردی می‌شود که رو به پایین در پا منتشر می‌شود و مانند درد سیاتیک است. درمان نقص عملکرد مفصل ساکروایلیاک معمولاً غیرجراحی است و بر بازیابی حرکت عادی مفصل متمرکز است. اگر درد شدید و ناتوان کننده باشد، فیوژن مفصل ساکروایلیاک توصیه می‌شود.
- سندرم پیریفورمیس: سندرم پیریفورمیس نیز به علائمی مشابه علائم سیاتیک دامن می‌زند. این عارضه زمانی بروز می‌یابد که عضله پیریفورمیس باسن عصب سیاتیک را تحریک کند، در نتیجۀ تحریک شدن عصب سیاتیک دردی شروع می‌شود که در امتداد گذرگاه عصب سیاتیک در پا منتشر می‌شود. این نوع درد از نظر تخصصی درد سیاتیک نیست، چون تحریک عصب از پایین کمر نشأت نمی‌گیرد. سندرم پیریفورمیس معمولاً با داروهای ضدالتهابی و روش‌های خاص فیزیوتراپی درمان می‌شود.
اگر علائم شدید بود، باید چه کار کنم؟ ممکن است به سندروم کودا اکوینا مبتلا شده باشم؟
علائم سندروم کودا اکوینا یا سندروم دم اسبی شامل کمردرد، درد هر دو پا، اختلال در جریان ادرار همراه با بی‌اختیاری و بی‌اختیاری مدفوع می‌شود. همچنین ناحیه کشاله ران بی‌حس می‌شود. در هر حال اگر احتمال دادید که به سندروم دم اسبی مبتلا شده‌اید، لازم است فوراً برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید. تشخیص دادن این عارضه دشوار است و نیاز به اسکن دارد. البته سندروم کودا اکوینا عارضه شایعی نیست.
تفاوت کمردرد با سیاتیک
کمر درد همان‌طور که از نامش مشخص است، دردی است که در کمر، نه پا احساس می‌شود. اما فرق سیاتیک با کمردرد این است که درد سیاتیک علاوه بر کمر در پا نیز احساس می‌شود و نوعی درد عصبی پیرامونی است.
چطور می‌توانم متوجه تفاوت بین کمردرد و سیاتیک بشوم؟ راهی وجود دارد که در خانه این دو نوع درد را از هم تشخیص بدهم؟
پا درد ناشی از تحت فشار قرار گرفتن یکی از عصب‌هایی که در کمر قرار دارد، اما حس پا را تأمین می‌کند، کمردرد را پیچیده می‌کند. اگر در بخش میانی کمر یا یک طرف کمر احساس ناراحتی می‌کنید و این ناراحتی با علائم پا، مانند درد، بی‌حسی، سوزن سوزن شدن یا ضعف پا همراه است، منشأ درد احتمالاً پایین کمر است و علت بروز آن به احتمال زیاد ساییدگی یا تغییرات فرسایشی بافت‌ها است – معمولاً دیسک بین‌مهره‌ای ساییده شده است.
خودتشخیصی سیاتیک فکر خوبی نیست
از آنجا که عارضه‌های بسیاری باعث درد سیاتیک می‌شود، مراجعه به پزشک برای تشخیص بالینی بسیار مهم است. موارد نادری از درد سیاتیک‌مانند پیامد ابتلا به بیماری‌هایی است که به درمان فوری نیاز دارد؛ از جمله این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تومور ستون فقرات
- عفونت ستون فقرات
- سندرم کودا اکوینا
هر چند اکثر دلایل دامن زننده به علائم سیاتیک جدی نیست، بهترین کار این است که در صورت بروز هر گونه علائم دردسرساز با پزشک مشورت کنید.
در صورت احساس درد در پا یا باسن یا گزگز، بی‌حسی یا دیگر علائم عصبی در پا لازم است برای تشخیص بالینی و تعیین علت اصلی بروز علائم به پزشک مراجعه کنید. روش درمان به علت اصلی بروز علائم بستگی دارد؛ برای مثال به موارد زیر توجه کنید:
- فتق دیسک کمر و تنگی کانال نخاعی در ناحیه کمر علائمی مشابه علائم سیاتیک ایجاد می‌کند؛ اما فیزیوتراپی هر عارضه با دیگری فرق دارد ـ رو به جلو خم شدن از کمر برای بیمار مبتلا به تنگی کانال نخاعی راحت است، اما درد بیماری که فتق دیسک کمر دارد، در اثر این حرکت بیشتر می‌شود.
- اگر سر خوردن مهره علت درد سیاتیک باشد، پزشک توصیه می‌کند که جراحی فیوژن یا خشک کردن مهره‌ها برای هم‌تراز و پایدار کردن مهره درگیر انجام شود و سپس ورزش درمانی شروع شود.
مدیریت درد سیاتیک در خانه
می‌توانید درد سیاتیک را در خانه با مصرف مسکن‌های ساده، حمام آب گرم و گذاشتن کیسه آب گرم روی کمر مدیریت کنید. درد برخی بیماران نیز با کیسه یخ یا تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) آرام می‌شود. علائم درد سیاتیک هنگام راه رفتن یا دراز کشیدن قابل تحمل‌تر از حالت نشسته یا خوابیده است. توصیه می‌کنیم درباره روش‌های خانگی درمان سیاتیک با متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید.
راهکارهای بلندمدت برای درمان درد سیاتیک
وقتی پزشک اجازه می‌دهد که برنامه فعالیتی معمول‌تان را از سر بگیرید، باید برنامه ورزشی کنترل شده و پیشرونده‌ای را دنبال کنید. اگر مرتب ورزش نکنید، علائم به احتمال زیاد پس از مدتی با شدت بیشتر عود می‌کند.
روش‌های بسیاری وجود دارد که با کمک آن‌ها می‌توانید دردتان را به حد کافی تسکین بدهید تا بتوانید درمان‌های فیزیوتراپی یا ورزش درمانی را انجام بدهید؛ از جمله این روش‌ها می‌توان به گرما درمانی و سرما درمانی، مصرف داروهای مسکن و احتمالاً تزریق استروئید در فضای اپیدورال اشاره کرد. متخصص فیزیوتراپی و متخصص ستون فقرات طرح درمان مناسب را برای تسکین درد توصیه می‌کنند تا انجام تمرین‌های ورزشی برای‌تان قابل تحمل شود.
